Świadomość jest tajemnicą, z której rozwiązaniem od wieków borykają się badacze ludzkiego umysłu. Niektórzy uważają, że jest ona wewnętrznym odzwierciedleniem rzeczywistości i można podzielić ją na świadomość introspektywną i ekstrospektywną.
Jeżeli oglądając jakiś przedmiot skupimy się na akcie 'oglądania', oceniając czy widzimy dokładnie i wyraźnie, będziemy mieć do czynienia ze świadomością introspektywną. Jeśli skupimy się na oglądanym obiekcie, rozpoznając jego szczegóły, wygląd itd., pojawi się świadomość ekstrospektywna.
Według psychologii i nauk medycznych, jednym z warunków świadomego funkcjonowania jest pewien stan czuwania, stan aktywności oraz stan przytomności, który pozwala sensownie reagować na otrzymywane z otoczenia sygnały, rozumieć mowę oraz rozpoznawać przedmioty i sytuacje.
Jednak trudno jest badać świadomość innego człowieka, ponieważ nie ma do niej bezpośredniego dostępu. Równie zagadkowe jest pochodzenie świadomości oraz jej fizyczne siedlisko w ludzkim organizmie.
Prof. Jerzy Vetulani z Polskiej Akademii Umiejętności w Krakowie uważa, że ludzka świadomość jest wynikiem ewolucji. Na gruncie neurobiologii przyjmuje się, że pewien stopień świadomości mają zwierzęta, tym wyższy, im bardziej skomplikowany jest ich mózg. Z tego względu za "świadome", poza człowiekiem, można uznać w pewnym stopniu szympansy, prawdopodobnie goryle, a z pewnością delfiny. Jednak ludzka świadomość rozwija się znacznie szybciej niż świadomość szympansa.
"Motorem rozwoju świadomości może być mowa - mówi profesor Vetulani. - Zdolność do wytworzenia i używania języka symbolicznego wyróżnia nas bowiem spośród wszystkich zwierząt. Nasz język jest symboliczną reprezentacją świata - dźwięki są łączone przez mózg ludzki nie tylko z elementami świata fizycznego, co obserwujemy także u niektórych zwierząt, ale również z elementami nieistniejącymi fizycznie, takimi jak uczucia, pojęcia abstrakcyjne czy symbole np. matematyczne".
"Bodźce słuchowe modulują odpowiedzi poznawcze, działając na korę mózgową oraz odpowiedzi emocjonalne, działając na układ limbiczny, w szczególności na kompleks jąder migdałowatych - kontynuuje naukowiec. - Mowa jest funkcją szczególnie skutecznie wpływającą na procesy kognitywne i emocjonalne, pozwala przekazać wielkie ilości informacji i wywoływać bardzo silne reakcje emocjonalne".
"U człowieka mowa jest pomostem pomiędzy mózgiem i świadomością i być może badając ją będziemy w stanie odpowiedzieć na pytanie, czym jest świadomość, gdzie się znajduje".