Dysonans poznawczy

Historia dysonansu
 
Teoria dysonansu poznawczego stworzona została w pierwotnej wersji przez Leona Festingera w 1957. Rozwijana dalej między innymi przez Andrzeja Malewskiego, Jacka Brehma, uczniów Festingera Elliota Aronsona, Merrilla Carlsmitha i inni.
 
Pomysł teorii.
 
Festinger twierdził, że wpadł na pomysł swojej teorii po tym jak dowiedział się o trzęsieniu ziemi z 1934 r. w Indiach. Bezpośrednio po kataklizmie w okolicznych wioskach (których mieszkańcy nie zostali dotknięci szkodami, lecz odczuwali dość silne wstrząsy) pojawiły się plotki o rychłym nadejściu kolejnych katastrof. W tym samym czasie wśród mieszkańców dotkliwie poszkodowanych (epicentrum) rozchodziły się plotki o rychłym nadejściu pomocy rządowej. Podręcznik psychologii społecznej przytacza słowa Festingera:

Czy przypadkiem plotki osób na peryferiach nie stanowiły sposobu na usprawiedliwienie swojego lęku? Czy system poznawczy człowieka nie działa tak, aby znaleźć uzasadnienie dla obaw, mimo braku realnych sygnałów zagrożenia? Ten pomysł - być może ludzie dopasowują obraz świata w którym żyją do tego, jak się w danym momencie czują lub co robią - stał się zalążkiem teorii dysonansu poznawczego.
 
Teoria Festingera zaliczana jest obecnie (2007) do ważniejszych teorii z zakresu psychologii społecznej ze względu na:
 
• tworzenie nieoczywistych przewidywań co do zachowania ludzi,
• zbudowanie podstawy teoretycznej do przeprowadzenia wielu oryginalnych eksperymentów (patrz niżej) oraz
• danie impulsu do rozwoju innych, konkurencyjnych lub uzupełniających teorii psychologicznych.
 
Dzięki teorii dysonansu przewidziane, opisane i zbadane zostały takie zachowania ludzi, które w świetle potocznej wiedzy psychologicznej (a także teorii dominujących w psychologii lat 50. XX wieku) są bardzo trudne do wyjaśnienia. Okazało się na przykład, że:
 
• ludzie, którym mało płaci się za ich kłamstwa wierzą w nie bardziej, niż ci, którzy czerpią z nich duże zyski;
• wykonywanie nieprzyjemnej czynności na prośbę nieakceptowanej osoby, prowadzi do polubienia tej czynności;
• silne nagrody wręczane za wykonywanie działań, które w dodatku są przyjemne, sprawiają, że przestajemy lubić te działania;
• silne kary mogą podnieść atrakcyjność zakazanych czynności, nawet jeśli same te czynności są szkodliwe lub niemoralne itd.

Główne założenie
 
Podstawowym założeniem w teorii dysonansu poznawczego jest twierdzenie o pojawianiu się nieprzyjemnego napięcia psychicznego wtedy, gdy dana osoba posiada (lub dotrą do niej) sprzeczne elementy poznawcze (mogą to być twierdzenia, przemyślenia, postawy, informacje, oceny, zachowania itp.).
 
Dysonans poznawczy można nazwać popędem, bowiem jego wpływ na zachowanie jest taki, jak podstawowych popędów człowieka (np. głodu, pragnienia, bólu): wywołuje ogólną mobilizację organizmu, motywuje do zachowań, których celem jest zmniejszenia napięcia, oraz wywołuje antycypacyjne unikanie (czyli uczenie się reakcji na bodźce skojarzone z pojawieniem się dysonansu).
 
Przykłady pojawienia się dysonansu i jego redukcji
 
• Palę papierosy i dowiaduję się, że wywołują one wiele chorób. W związku z tym np. podważam zasadność twierdzeń o szkodliwości palenia - "Moja babcia ma 90 lat, od 70 lat pije, pali i... żyje". Dysonans zostaje zredukowany. Odkryto np., że prawie wszyscy niepalący zgadzają się z tym, że palenie jest szkodliwe, a wśród osób palących zgadza się z tym tylko połowa badanych.
• Stosuję wobec swojego dziecka kary cielesne, ale mój dobry znajomy mówi mi, że to źle. Dysonans może być zredukowany poprzez przekonanie siebie, że to co się robi z dzieckiem, to nie jest żadne bicie - "zwykłe klapsy" albo też zerwanie przyjaźni.
• Uważam, że należy być dobrym i życzliwym człowiekiem, ale odmawiam dania drobnych pieniędzy żebrakowi, który mnie o to prosi. "To zwykły naciągacz i darmozjad, pewnie potrzebował na piwo. Podobno niektórzy żebracy jeżdżą mercedesami" - zaczynam myśleć.
• Jestem przekonany o moich zdolnościach intelektualnych, ale bardzo źle wypadam w rozwiązaniu testu inteligencji. "Miałem wyjątkowo zły dzień", "Jedna pomyłka każdemu może się zdarzyć" itp.
• Posiadam pewien pogląd religijny i uważam się za osobę bardzo religijną, ale dowiaduję się, że Papież stoi na stanowisku zupełnie innym niż moje. Widocznie się myliłem - zaczynam myśleć.

Źródło: www.psychologia.apl.pl

Foto: sklep.korfed.pl